Η περιοχή της Λίμνης Πλαστήρα και των Αγράφων είναι ένας τόπος με μακραίωνη ιστορία που ξεκινά από τους αρχαίους χρόνους και συνεχίζει μέχρι σήμερα. Η αδιάκοπη αυτή ιστορική διαδρομή μεταφέρεται μέσα από θρύλους και παραδόσεις και την ανακαλύπτει κανείς σε κάθε του βήμα.

Δόλοπες

Κατοικούσαν την Δολοπία χώρα, περιοχή που περικλείεται από τους ποταμούς Ταυρωπό (Μέγδοβα) και Καρπενησιώτη. Βεβαίως ανάλογα με τις ιστορικές συνθήκες, πολλές φορές επεκτάθηκαν και πέραν των ορίων αυτών φτάνοντας μέχρι και τον Αχελώο. Προς νότο έφταναν μέχρι τις βόρειες παρυφές του Βελουχιού και η πρωτεύουσά τους ήταν η αρχαία Κτιμένη ή Κτιμενάς βρισκόταν στο χώρο της σημερινής Δράνιστας, στα νότια του νομού Καρδίτσας, κοντά στα λουτρά Σμοκόβου. Ο γιός του βασιλιά της, ο Ευρυδάμας συμμετείχε στην Αργοναυτική εκστρατεία σύμφωνα με τον Απολλώνιο Ρόδιο.

Εκτός από την Κτιμένη, κι άλλες Δολοπικές πόλεις αναπτύχθηκαν, όπως η Δολοπηίς, οι Αγγειαί, κοντά στη λίμνη Ξυνιάδα, η Μενελαϊς, κοντά στο σημερινό Σμόκοβο (Λουτροπηγή) της Καρδίτσας και η Ελλοπία.

Γενάρχης των Δολόπων φέρεται ο Δόλοψ, του οποίου ο τάφος βρισκόταν κοντά στις Παγασσές, «Δόλοπος σήμα» η «Δολοπήιος τύμβος». Ως πρώτος καταχτητής αναφέρεται ο βασιλιάς της Φθίας και πατέρας του Αχιλλέα, Πηλέας, ο οποίος παραχώρησε την Δολοπία στον Φοίνικα γιο του βασιλιά της Θράκης Αμύντορα. Για τον λόγο αυτό 500 Δόλοπες συμμετείχαν στον Τρωικό πόλεμο υπό τις διαταγές του Φοίνικα. (Στράβ. ΙΧ, 5,5 p.431 και ΙΧ 437, 17, 17α).

Στα 501 (π.Χ.) οι Δόλοπες πήραν μέρος στην εκστρατεία του Κύρου υπό τον Μένονα τον Θεσσαλό. Στα 420 πολέμησαν με τους Μαλιείς, τους Αινιάνες και τους Θεσσαλούς εναντίον των Ήρακλειωτών της Τραχίνας. Το 374 υποτάχτηκαν στον τύραννο των Φερρών Ιάσονα. (Ξενοφ. Έλλην. Β’, δ’, 1).

Στα 344 πήγαν με το μέρος του Μακεδόνα Φιλίππου του Β’ πατέρα του Μεγαλέξανδρου. Στο 356-346 π.Χ. πήραν μέρος στον ιερό πόλεμο υπέρ των Δελφών. Στο 323 π.Χ. συμμάχησαν με τους Αθηναίους και συνεχόμενα μπήκαν στην δυνατή τότε Αιτωλική Συμπολιτεία. Στο 279 π.Χ. πολέμησαν μαζί με τους Αιτωλούς και τους Ευρυτάνες, τους Γαλάτες. Στα 174 π.Χ. ο Περσέας του Φιλίππου τους καθυπόταξε αν και βρισκόταν αυτός κάτω από την ρωμαϊκή κυριαρχία. (Πολυβ. ΚΒ., 22, 4).

Φοίνικας ο Βασιλιάς των Δολόπων

Ο Αχιλλέας, βασιλιάς των Μυρμιδόνων και ήρωας του Τρωικού πολέμου, ανατράφηκε και εκπαιδεύτηκε από τον Φοίνικα, το βασιλιά των Δολόπων. Οι Δόλοπες ήταν ελληνικό φύλο και κατοικούσαν στην περιοχή των Αγράφων. Ο Φοίνικας ήταν υπεύθυνος για τη σωστή διαπαιδαγώγηση και τις πολεμικές αρετές του Αχιλλέα.

Ετσι, όταν ξεκίνησε ο πόλεμος της Τροίας, ο Αχιλλέας πήρε μαζί του τον Φοίνικα και τον είχε για σύμβουλό του. Μεταξύ των δύο ανδρών αναπτύχθηκε στενός ψυχικός δεσμός. Ο Φοίνικας, κατά τον Ομηρο, περιγράφεται ως σοβαρός, μορφωμένος και πολύ καλλιεργημένος άνθρωπος, ο οποίος φρόντιζε πολλές φορές να επαναφέρει στην τάξη τον συχνά παράφορο και παρορμητικό νεαρό Αχιλλέα.

Μετά την άλωση της Τροίας δεν ευτύχησε να ξαναδεί την πατρίδα του. Πέθανε κατά την επιστροφή, λίγο πριν φτάσει στο βασίλειό του.

Άγραφα

Ο ορεινός όγκος της ΝΑ Πίνδου, τα Άγραφα, γεωγραφικά ενώνει την δυτική με την Κεντρική Ελλάδα και τη Θεσσαλία και μορφολογικά αρχίζει από τα ήρεμα Θεσσαλικά ριζοβούνια και με δαντελωτές διακυμάνσεις και συμμετρικές καμπύλες ανεβαίνει στις περήφανες Αγραφιώτικες βουνοκορφές και καταλήγει στον Αχελώο. Οι λόφοι, οι χαράδρες και τα κορφοβούνια, όλα ντυμένα με την πλούσια χλωρίδα της ελληνικής φύσης, φιλοξενούν σπάνια θηράματα, την πετροπέρδικα, τον κότσυφα, τον λαγό, τον αγριόχοιρο, κλπ. .Την ομορφιά του τοπίου συμπληρώνει η τεχνητή λίμνη Νικολάου Πλαστήρα που λικνίζεται στο οροπέδιο της Νεβρόπολης. Στις πλαγιές των βουνών και σε όμορφα οροπέδια είναι χτισμένα τα αγραφιώτικα χωριά, που γνώρισαν μεγάλη άνθιση κατά την εποχή της τουρκοκρατίας (1650 – 1750 μ.χ) όταν μαζί με τη Μάνη, τα Σφακιά και το Σούλι αποτελούσαν τα προπύργια του Ελληνισμού.

Τα Άγραφα διοικητικά χωρίζονται σε δύο μεγάλα τμήματα: Τα Ευρυτανικά και τα Θεσσαλικά Άγραφα. Στα πρώτα ανήκουν 41 χωριά, ενώ στα δεύτερα 73.Τα Ευρυτανικά ελευθερώθηκαν μετά την επανάσταση του 1821, ενώ τα Θεσσαλικά Άγραφα παρέμειναν στον τουρκικό ζυγό άλλα 50 χρόνια (1830 – 1881), Τα Θεσσαλικά Άγραφα υπάγονται διοικητικά στον νομό Καρδίτσας. Μέχρι το 1912 διαιρούνταν σε 7 δήμους: Ιτάμου (πρώην Ζογλώπι), Νεβροπόλεως (πρώην Μεσενικόλας), Μενελαίδος (πρώην Ρεντίνα), Ταμασίου (πρώην Δρανίστα), Ιθώμης (πρώην Φανάρι), Γόμφων (πρώην Μουζάκι) και Αργιθέας (πρώην Κουμπουριανά).

Τα Ευρυτανικά Άγραφα συγκροτούνταν από 5 δήμους: Αγραίων (πρώην Κεράσοβο), Αγράφων (πρώην Άγραφα), Απεραντίων (πρώην Γρανίτσα), Δολόπων (πρώην Καροπλέσι) και Κτημένων (πρώην Φουρνά).
Σήμερα τα χωριά του τέως δήμου Δολόπων υπάγονται διοικητικά στο νομό Καρδίτσας.

Η ιστορία των Αγράφων είναι πανάρχαιη. Από το 1500 π.Χ. μέχρι το 27 π.Χ. κατοικούνταν από τους Δόλοπες και τους Αθαμάνες οι οποίοι ανέπτυξαν το δικό τους πολιτισμό. Στα κατοπινά χρόνια αναμειγνύονται στις διαμάχες μεταξύ Μακεδόνων και Ρωμαίων και κατά το Μεσαίωνα κατακλύζονται από κύματα βόρειων λαών (Σλάβων, Αλβανών, Βλάχων κ.α.). Την εποχή της Τουρκοκρατίας τα Άγραφα αποτελούν το προκεχωρημένο φυλάκιο του Ελληνισμού.

Με τη συνθήκη αυτονομίας τους (1525) αναπτύσσουν σχολεία και ανώτερες Σχολές, (Ελληνομουσείο Αγράφων) προσελκύουν διάσημους λόγιους της εποχής (Γιανούλης ο Αιτωλός, Αναστάσιος Γόρδιος, Κοσμάς ο Αιτωλός κ.α.) εκτρέφουν την κλεφτουριά, προετοιμάζουν την επανάσταση και παίρνουν μέρος σ’ αυτήν.

Μετά το 1832 και μέχρι την απελευθέρωση της Θεσσαλίας (1881) λαβαίνουν μέρος σε τρία επαναστατικά κινήματα (1854. 1866-69 και 1878).

Κατά την Γερμανοϊταλική κατοχή (1941 – 1944) τα Άγραφα αποτελούν την ψυχή της Αντίστασης. Στο έδαφός τους συγκροτούνται τα αντάρτικα σώματα του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, φιλοξενούν την επαναστατική κυβέρνηση του βουνού (ΠΕΕΑ) και διαθέτουν συμμαχικό αεροδρόμιο στη Νεβρόπολη το μοναδικό σε ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη.

Άγραφα

Γράφει: Ο Λάμπρος Γριβέλλας τ. Πάρεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου.

Συνοπτική ιστορική ανασκόπηση.

Ο ορεινός όγκος της ΝΑ Πίνδου, τα Άγραφα, γεωγραφικά ενώνει την δυτική με την Κεντρική Ελλάδα και τη Θεσσαλία και μορφολογικά αρχίζει από τα ήρεμα Θεσσαλικά ριζοβούνια και με δαντελωτές διακυμάνσεις και συμμετρικές καμπύλες ανεβαίνει στις περήφανες Αγραφιώτικες βουνοκορφές και καταλήγει στον Αχελώο.

Οι λόφοι, οι χαράδρες και τα κορφοβούνια, όλα ντυμένα με την πλούσια χλωρίδα της ελληνικής φύσης, φιλοξενούν σπάνια θηράματα, την πετροπέρδικα, τον κότσυφα, τον λαγό, τον αγριόχοιρο, κλπ. Την ομορφιά του τοπίου συμπληρώνει η τεχνητή λίμνη Νικολάου Πλαστήρα που λικνίζεται φιλάρεσκα στο οροπέδιο της Νεβρόπολης ανάμεσα ουρανού και γης. Στις πλαγιές των βουνών και σε όμορφα οροπέδια είναι χτισμένα τα Αγραφιώτικα χωριά, που γνώρισαν μεγάλη άνθιση κατά την εποχή της τουρκοκρατίας (1650 – 1750 μ.χ) όταν μαζί με την Μάνη, τα Σφακιά και το Σούλι αποτελούσαν τα προπύργια του Ελληνισμού. Τα Άγραφα διαιρούνται σε δύο μεγάλα τμήματα.

Τα Ευρυτανικά και τα Θεσσαλικά Άγραφα. Τα πρώτα ελευθερώθηκαν μετά την επανάσταση του 1821, ενώ τα Θεσσαλικά Άγραφα παρέμειναν στον τουρκικό ζυγό άλλα 50 χρόνια (1830 – 1881). Τα Θεσσαλικά Άγραφα υπάγονται διοικητικά στον νομό Καρδίτσας. Μέχρι το 1912 διαιρούνταν σε 7 δήμους: Ιτάμου (πρώην Ζογλώπι), Νεβροπόλεως (πρώην Μεσενικόλας), Μενελαίδος (πρώην Ρεντίνα), Ταμασίου (πρώην Δρανίστα), Ιθώμης (πρώην Φανάρι), Γόμφων (πρώην Μουζάκι) και Αργιθέας (πρώην Κουμπουριανά).

Τα Ευρυτανικά Άγραφα συγκροτούνταν από 5 δήμους: Αγραίων (πρώην Κεράσοβο), Αγράφων (πρώην Άγραφα), Απεραντίων (πρώην Γρανίτσα), Δολόπων (πρώην Καροπλέσι) και Κτημένων (πρώην Φουρνά).
Σήμερα τα χωριά του τέως δήμου Δολόπων υπάγονται διοικητικά στο νομό Καρδίτσας. Συνολικά τα Θεσσαλικά Άγραφα συγκροτούνται από 73 χωριά και τα Ευρυτανικά από 41.

Η ιστορία των Αγράφων είναι πανάρχαια

Από το 1500 π.χ. μέχρι το 27 π.χ. κατοικούνταν από τους Δόλοπες και τους Αθαμάνες οι οποίοι ανέπτυξαν το δικό τους πολιτισμό. Στα κατοπινά χρόνια αναμειγνύονται στις διαμάχες μεταξύ Μακεδόνων και Ρωμαίων και κατά το Μεσαίωνα κατακλύζονται από κύματα βόρειων λαών: Σλάβων, Αλβανών,Βλάχων, κ.α.

Την εποχή της τουρκοκρατίας τα Άγραφα αποτελούν το προκεχωρημένο φυλάκιο του Ελληνισμού. Με την συνθήκη αυτονομίας τους (1525) αναπτύσσουν σχολεία και ανώτερες Σχολές, (Ελληνομουσείο Αγράφων) προσελκύουν διάσημους λόγιους της εποχής (Γιανούλης ο Αιτωλός, Αναστάσιος Γόρδιος, Κοσμάς ο Αιτωλός, κ.α.) εκτρέφουν την κλεφτουριά, προετοιμάζουν την επανάσταση και παίρνουν μέρος σ’ αυτήν.

Μετά το 1832 και μέχρι την απελευθέρωση της Θεσσαλίας (1881) λαβαίνουν μέρος σε τρία επαναστατικά κινήματα (1854, 1866-69 και 1878). Κατά την Γερμανοϊταλική κατοχή (1941 – 1944) τα Άγραφα αποτελούν την ψυχή της Αντίστασης. Στο έδαφός τους συγκροτούνται τα αντάρτικα σώματα του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, φιλοξενούν την επαναστατική κυβέρνηση του βουνού (ΠΕΕΑ) και διαθέτουν συμμαχικό αεροδρόμιο στη Νεβρόπολη το μοναδικό σε ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη.

Μάστιγα των Αγραφιώτικων χωριών αποτέλεσε η μετανάστευση η οποία απογύμνωσε την περιοχή από το ενεργό ανθρώπινο δυναμικό της και μετέβαλλε τον τόπο σε χώρα γερόντων. Σήμερα καταβάλλονται απεγνωσμένες προσπάθειες από τις Αγραφιώτικες κοινότητες, τους Αναπτυξιακούς Συνδέσμους και την Ένωση Αγραφιώτικων Χωριών του νομού Καρδίτσας να δημιουργηθεί μία καλή υποδομή για οικονομική ανάπτυξη, κυρίως προς την κατεύθυνση του τουρισμού, της οικοτεχνίας και της πρωτογενούς παραγωγής.

Ήδη έχουν γίνει αρκετά βήματα. Η περιοχή απέκτησε ξενώνες, εστιατόρια, ύδρευση, ηλεκτρισμό, τηλέφωνα και ένα αρκετά καλό οδικό δίκτυο. Απομένουν όμως πολλά ακόμη. Να ολοκληρωθεί το οδικό δίκτυο, να αναδειχθεί ο λαϊκός πολιτισμός και η λαϊκή τέχνη, να συντηρηθούν και να γίνουν επισκέψιμα τα ανεκτίμητα θρησκευτικά μνημεία των Αγράφων. Να γίνουν όλα εκείνα που θα συγκρατήσουν τους νέους στον τόπο τους.